Gesprekken tussen de Russische president Vladimir Poetin en Amerikaanse gezanten hebben dinsdag geen publieke vooruitgang opgeleverd over een mogelijk vredesakkoord met Oekraïne, waarbij Kremlin-assistent Yuri Usakov suggereerde dat onopgeloste “territoriale kwesties” het belangrijkste obstakel vormden. Hij verwees naar Russische aanspraken in de oostelijke Donetsk-regio van Oekraïne, waarvan een deel nog steeds in Oekraïense handen is, bijna vier jaar nadat Poetin tienduizenden troepen naar Oekraïne stuurde en meer dan tien jaar na een door Rusland gesteunde separatistische opstand in Donetsk.
Bijna alle landen erkennen Donetsk als een deel van Oekraïne. Maar het is een van de vier regio’s in Oost-Oekraïne die Moskou naar eigen zeggen in 2022 zou annexeren, na referenda die door Kiev en westerse landen als fraude waren afgedaan. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio vertelde Fox News dat de oorlog nu ongeveer 20 procent – of iets meer dan 5.000 vierkante kilometer (1.900 vierkante mijl) – van Donetsk beslaat dat Rusland niet controleert maar wel wil. Daarom speelt Donetsk een cruciale rol in de vredesbesprekingen.
Poetin zei dat toen hij in 2022 troepen naar Oekraïne stuurde zijn doel was “beschermen de mensen die ze zijn onderworpen aan intimidatie en genocide… de afgelopen acht jaar.” Oekraïne en zijn bondgenoten zeiden dat zijn verklaring een vals voorwendsel was voor een veroveringsoorlog in koloniale stijl. De bewering van Poetin was een verwijzing naar de manier waarop Oekraïne wraak heeft genomen op de door Rusland gesteunde separatisten in de regio’s Donetsk en Loehansk, die zich in 2014 losmaakten van de controle van de Oekraïense regering en delen van het grondgebied in beslag namen.
In het daaropvolgende conflict in Oost-Oekraïne wisselden de partijen beschuldigingen van het bombarderen van steden en burgers. Moskou riep hem aan grote Russischsprekende bevolking van de regio om te zeggen dat hij de morele plicht had om in 2022 in te grijpen. De Kiev verklaarde dat had geen andere keuze dan in 2014 met geweld te reageren om de territoriale integriteit van Oekraïne te beschermen en beschuldigde separatistische troepen er ook van steden en burgers te beschieten. De Verenigde Naties schatten dat 3.106 burgers tussen 2014 en begin 2022 aan beide kanten om het leven kwamen tijdens gevechten tussen Oekraïense regeringstroepen en separatisten, en dat tot 9.000 burgers gewond raakten.
De rest van Donetsk, welke Rusland is een doorn in het oog, omvat de Slavjansk en de Kramatorsk “vestingsteden” die sinds 2014 door het Oekraïense leger als knooppunten worden gebruikt. Het is ook van vitaal belang voor de verdediging van Kiev in de rest van Oekraïne, het land ten westen van Donetsk, het is veel vlakker, met uitgestrekte open velden, waardoor het voor Rusland gemakkelijker zou worden om voorbij Donetsk op te rukken en gebied op de oostelijke oever van de rivier de Dnipro te veroveren. De steden maken deel uit van een zwaar versterkte verdedigingslinie, inclusief loopgraven, antitankobstakels, bunkers en mijnenvelden eromheen.
De Oekraïense president Volodimir Zelenski zei dat het overdragen van de rest van Donetsk zonder referendum illegaal zou zijn en Rusland een platform zou geven om in de toekomst dieper in Oekraïne aanvallen uit te voeren. De Kiev is bang dat als hij de rest van Donetsk overgeeft, Rusland zal zich herbewapenen en op een gegeven moment Donetsk gebruiken westwaarts te vegen.
Beide partijen hebben zware verliezen geleden en enorme hoeveelheden geld en uitrusting uitgegeven in de strijd voor Donetsk, inclusief de stad Bakhmut, waar Rusland tienduizenden veroordeelden die huurlingen werden, in wat bekend werd als een vleesmolen gooide. Donetsk is hierdoor in de publieke opinie in beide landen belangrijker geworden, waardoor het voor beide landen moeilijker wordt om hun standpunt te veranderen. Oekraïne wil Rusland geen grondgebied geven dat het op het slagveld niet heeft gewonnen, en Zelenski heeft gezegd dat Moskou niet mag worden beloond voor een oorlog die het is begonnen. Het Instituut voor de Studie van Oorlog gevestigd in de VS zei in oktober dat het tempo van de Russische opmars er niet op duidde dat het de rest van Donetsk zou innemen, maar dat het dat in augustus 2027 wel zou kunnen doen, “uitgaande van een gestaag tempo van de Russische opmars.”
De industrie van Donetsk omvat havens, spoorwegen en andere zware industrieën. Ooit was het goed voor meer dan de helft van de Oekraïense productie van steenkool, afgewerkt staal, cokes, ruwijzer en staal, maar veel mijnen en faciliteiten zijn tijdens de oorlog verwoest. Donetsk heeft ook zeldzame aardmetalen, titanium en zirkonium – een bron van inkomsten voor degene die er controle over heeft. Het lot van Donetsk is een factor die waarschijnlijk vorm zal geven aan de historische erfenis van Poetin en de zijne Zelenski. Poetin heeft zichzelf de verdediger van de Russen genoemd waar ze ook zijn. De veiligheid van heel Donetsk staat centraal in dit verhaal. Zelenski kwam in 2019 aan de macht en beloofde een einde te maken aan de oorlog in Oost-Oekraïne. Sinds 2022 heeft het land een reputatie opgebouwd als de onverzettelijke verdediger van het in de minderheid en kansarme Oekraïne tegen een veel groter, vijandig buurland.
Het zonder slag of stoot overgeven van Donetsk – het afstaan van grondgebied waar minstens een kwart miljoen Oekraïners wonen – zou door de Oekraïners kunnen worden gezien als verraad, van wie velen familieleden op het slagveld hebben verloren. Een marginale meerderheid van de Oekraïners is nog steeds tegen territoriale concessies, volgens een recente opiniepeiling van het Kiev International Institute of Sociology. Oekraïense functionarissen, waaronder Zelenski, hebben het vooruitzicht afgewezen om land dat onder controle staat van Kiev, als onderdeel van een vredesakkoord, over te dragen. Zelenski zegt dat hij geen mandaat heeft om land toe te kennen en dat stukken overheidsland niet kunnen worden uitgewisseld alsof het zijn privé-eigendom is. Volgens de grondwet van Oekraïne is de territoriale veranderingen moet worden afgerekend referendum die kan worden afgekondigd als het de handtekeningen van 3 miljoen kiesgerechtigde Oekraïense kiezers in ten minste tweederde van de Oekraïense regio’s. De president van de VS Donald Trump heeft kritiek geuit op het idee dat wat hij een landruil noemde een referendum zou vereisen en zei dat “er een landruil zal plaatsvinden.”
